روایتِ تاریخ عاشورا و تله تعزیه در گفت‌وگو با زهیر توکلی

تعزیه از جمله آیین‌های باسابقه عاشورایی است که در حسینیه‌ها و خیابان‌ها اجرا می‌شود اما امسال قاب تلویزیون میزبانِ این هنر آیینی بود؛ صحبت‌های خالق یکی از این مجموعه‌ها قابل توجه است.

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایران اکونومیست، در تعزیه تلویزیونی «بلاتشبیه» مقاطع مختلف قیام امام حسین(ع) توسط شبیه‌خوانان به مرحله اجرا رسید و در بخشی نیز، نواها و موسیقی‌های به کار رفته در تعزیه توسط کارشناسان مورد بررسی قرار گرفت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

کاری که امسال به قابِ تلویزیون آمد و از شبکه چهار سیما پخش شد. 

همزمان با این خلاقیت و نوآوری، محمدحسین کشکولی دبیر شورای معارف سیما در جریانِ اعلام جزئیات برنامه‌های محرمی تلویزیون به آن اشاره کرد و گفت که امسال هم «تله‌تئاتر» و هم «تله‌تعزیه» داریم. تله‌تعزیه در واقع همان تعزیه‌های تلویزیونی است که قرار است قصه‌ها را با فرمی تلویزیونی ارائه کند.

تعزیه در کنار مقتل‌خوانی از جمله سنت‌های کهنی‌ است که قرن‌های متمادی با محرم و عاشورا پیوند خورده‌اند و سابقه‌ای طولانی دارند. زهیر توکلی در مجموعه «بلاتشبیه» که برای اولین بار تعزیه تلویزیونی را به قاب شبکه چهار آورد، بخش‌های مختلف واقعه کربلا را در کنار بخش‌های شبیه‌خوانی روایت کرد.

با او درباره این مجموعه تلویزیونی و نیز روایت تاریخ عاشورا به گفت‌وگو نشستیم.

ماجرای تعزیه حضرت عباس(ع)

* فلسفه کنار هم قراردادن روایت کربلا و مقتل‌خوانی با شبیه‌خوانی در برنامه چه بود؟

مدت زمان اجرای تعزیه طولانی است و برای نمونه تعزیه حضرت عباس‌(ع) حدود دو ساعت و نیم تا سه ساعت است اما در هر قسمت از برنامه حدود 30 تا 40 دقیقه اجرا و پخش می‌شد و طبیعتاً بخش‌هایی از روایت اصلی اجرا نمی‌شد. برای جبران این مسئله باید بخش‌های جامانده روایت می‌شد و به همین دلیل بخش روایت مقتل نیز در برنامه گنجانده شد.

* از چه منابعی برای این آیتم استفاده کردید؟

همه منابعی که من استفاده کردم مربوط به قبل از قرن ششم هجری است و منابع قرن ششم به بعد را دیگر استفاده نکردم چرا که فاصله زمانی این منابع با عاشورا بسیار زیاد است.

قدیمی‌ترین کتاب درباره عاشورا چیست؟

* روایت مقاتل از عاشورا چقدر قابل اطمینان است؟

اگر بخواهیم واقعیت امر را بیان کنیم قدیمی‌ترین کتابی که درباره عاشورا حرف زده تاریخ طبری است که به مقتل ابومِخنف ارجاع داده است و البته این مقتل اکنون در اختیار ما نیست و خود ابومخنف هم شخصیت مجهولی دارد. موارد قطعی در آنچه از تاریخ عاشورا در حال حاضر در دست ما است و از تاریخ باقی‌مانده زیاد نیست.

* به چند نمونه از مواردی که می‌دانیم به صورت قطعی رخ داده اشاره کنید.

این که امام حسین(ع) بیعت نکردند و ایشان نمی‌خواست شروع کننده جنگ باشد اما امام را مجبور به انتخاب میان بیعت یا جنگ کردند و یا تشنه شهید شدن امام حسین جزو کلیاتی است که به صورت قطعی در اختیار ما هستند. اما بسیاری از جزئیاتی که وجود دارند قطعی نیست.

* روایت دست اولی از عاشورا در اختیار نداریم؟‌

بگذارید برای روشن شدن روایت دست اول مثالی بزنم. همزمان با جنگ هشت ساله در کنار فرماندهان راویانی هم حضور داشتند که هر اتفاقی رخ می‌داد را می‌نوشتند و یا صدای بیسیم‌ها که برجای مانده است. به این نوع روایت، روایت دست اول گفته می‌شود. حتی اگر الان فرمانده‌ای خاطرات آن زمان را بیان کند دیگر روایت دست اول محسوب نمی‌شود. وقتی حرف از روایت دست اول می‌زنیم بدین معنی است. به طور کلی در مورد وقایع تاریخی مختلف آنچه که به صورت جزئی و قطعی می‌توان گفت کم است.

منابع کهن‌تر باید تاریخ را روایت کنیم

* با این وجود چطور باید به قضاوت تاریخ دست بزنیم‌؟

ما با استفاده از همین اسنادی که در اختیارمان است و نیز منابع کهن‌تر باید تاریخ را روایت کنیم و از طرفی از عقل خودمان هم برای صحت سنجی روایت‌های تاریخی استفاده کنیم. اصولاً این دقتی که اکنون ما در برابر تاریخ و قضاوت درباره آن در حال حاضر داریم گذشتگان نداشتند.

* دلیل این نبود دقت تاریخی چه بوده؟

در زمان گذشته کتاب و نگارش آن به اندازه امروز زیاد نبوده و گذشتگان برای حفظ روایت‌های تاریخی هرچه می‌شنیدند را نقل می‌کنند فارغ از این که درباره درستی آن قضاوت کنند. اصل نقل کردن برای باقی ماندن آن مساله موضوعیت داشته است. این به معنای سوءنیت ناقل نبوده و لزوما این گونه نیست که قصد داشته تاریخ را غلط روایت کند بلکه به دلیل مقتضیات زمان هر آنچه می‌شنیده را برای حفظ آن نقل می‌کرده است تا بعدها در مورد آن قضاوت شود. شرایط آن زمان چنین کاری را ایجاد می‌کرده است.

کدام روایت درست‌تر است؟

* پس باید روایت‌های تاریخی توسط خودمان پالایش شود.

بله. باید از عقل‌مان برای سنجش آن‌ها استفاده کنیم. مثلاً در مورد شهادت حضرت عباس(ع) دو نقل وجود دارد که یکی می‌گوید ایشان تنهایی به سمت دشمن حرکت کردند تا آب بیاورند و نقل دیگر این است که همراه با امام بودند و اتفاقاً این نقل دوم کهن‌تر است. اما روایت اول بیشتر با عقل جور درمی‌آید چرا که ما می‌دانیم لشکر عمرسعد از ابتدای روز عاشورا قصد داشتند به خیمه‌ها حمله کنند و به نظر می‌رسد امام حسین(ع) برای جلوگیری از حمله به خیمه‌ها کنار آن‌ها ماند و حضرت عباس(ع) به تنهایی برای آوردن آب به سمت دشمن رفت. اما در عین حال اصرار بر این که مطلقاً همین روایت درست است، کار غلطی است و ما فقط می‌توانیم احتمال دهیم این روایت درست‌تر است.

* در کنار مقتل ‌خوانی به رساندن پیام‌های حرکت شهدای کربلا هم توجه داشتید؟‌

حتما همین طور است. من سعی کردم گفتاری ارائه کنم که هم ذکر مصیبت باشد و هم معرفتی را به مخاطب منتقل کند. هنر یک اهل سخن این است که چه در 45 دقیقه چه در 4 دقیقه بتواند هم معرفت را منتقل کند هم ذکر مصیبت را.

* بین مقاتل مختلفی که خواندید چه مقتلی را به مخاطب عادی پیشنهاد می‌کنید؟

کتابی که به نظرم هم مختصر است و هم مفید کتاب آقای یاسین حجازی به نام «کتاب آه» است. شیخ عباس قمی کتابی به نام نفس‌المهموم به زبان عربی نوشته است که علامه شعرانی آن را به فارسی و با نام دمع السجوم ترجمه کرده است. آقای حجازی این کتاب را خلاصه کرده است و «کتاب آه» نام دارد که برای مخاطب عادی کتاب خوبی است.

شاهکار امام حسین(ع) کنار هم قرار دادن عقل و احساس بود

* و نکته پایانی؟

در ماجرای کربلا معرفت مهم‌تر از تاریخ است. مثلا در مقاتل این وجود دارد که امام حسین(ع) و حبیب بن مظاهر بالای پیکر نیمه جان مسلم بن عوسجه حاضر می‌شوند. حبیب از مسلم درخواست می‌کند وصیتی کند و مسلم سفارش به اطاعت از امام حسین(ع) می‌کند. این که چطور این ماجرا روایت شده است و توسط چه کسی نقل شده به صورت دقیق مشخص نیست اما این مساله مهم نیست بلکه مهم این است که این گفتگو برای ما درس دارد و آموزنده است.

این گفت‌وگو به ما می‌گوید امام زمانت را در هیچ شرایطی رها نکن. معرفت منتقل شده از این گفتگو چون در شرایط حزن و اندوه و همراه با احساسات است اثر بسیار زیادی بر روی انسان‌ها دارد و همین است که عاشورا را زنده نگه داشته است. این که احساس و عقل کنار هم قرار می‌گیرند همان شاهکار امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورا است که از روز عاشورا متولد شد.

 

منبع: خبرگزاری تسنیم

منبع: ایران اکونومیست

کلیدواژه: روایت دست اول امام حسین ع حضرت عباس

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت iraneconomist.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایران اکونومیست» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۷۶۴۲۳۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حمایت دبیرخانه "سوگواره ملی تعزیه ده زیار کرمان" از اجرای طرح نور

در متن این بیانیه آمده است:

بسم الله الرحمن الرحیم
یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱصۡبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَٱتَّقُواْ ٱللَّهَ لَعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ (آیه ۲۰۰ سوره آل عمران)
اى کسانى که ایمان آورده اید، شکیبایى ورزید و دیگران را نیز به شکیبایى وادارید و مرز‌ها را نگهبانى کنید و از خدا پروا کنید، باشد که شما رستگار شوید.

خداوند در قرآن کریم همه انسان‌ها را به آنچه که به خیر و صلاح آنها برای یک زندگی شرافتمندانه و عاری از پلیدی و زشتی و به دور از ظلم و تجاوز به حقوق دیگران است در تمام حوزه‌های فردی و اجتماعی دعوت می‌کند و برای عاقبت هر نافرمانی از دستورات الهی سرگذشت قومی را آورده تا هم عبرت آیندگان شده و هم حجت بر ما تمام باشد.

رعایت حجاب و عفاف که دستور الهی و تاکید انبیا و اولیای الهی برای مصونیت بخشی به جامعه و گسترش پاکی و طهارت است باید همواره مورد توجه قرار گرفته و بر ما واجب است تا ضمن اجرای فرامین الهی بر ترویج آن در جامعه کوشا باشیم و از آنانکه برای جاری شدن احکام دین خدا تلاش می‌کنند، حمایت کنیم.

هنر آیینی تعزیه همواره تلاش کرده تا با معرفی خوبی‌ها و ارزش‌های اسلامی به جامعه و شناساندن ظالمان پرده از ظلم و جور آنها در هر دوره‌ای بردارد و هنری روشنگر و بصیرت افزا باشد همچنان که زینب کبری (س) به‌عنوان یک الگوی تمام عیار زن مسلمان در کاخ یزید دودمان یزیدیان را بر باد داد و چهره واقعی حاکم بی بندوبار را شناساند. 

خون هزاران شهید والامقام انقلاب اسلامی برای دفاع از ناموس و شرف ایرانی ریخته شده است و امروز ما مدیون خون شهدا هستیم همانانکه سیاهی چادر زنان را در مقابل دشمنان این آب و خاک از سرخی خونشان ارزشمندتر می‌دانستند و برگ برگ وصیتنامه شان از رئیس جمهور شهید تا سرباز و سردار و مدافع حرم شهید پر است از توصیه آنها به حفظ حجاب اسلامی.

حال که دشمن زبون و پست قدرت رویارویی در جنگ رو در رو را با ما ندارد دست به انحراف زن و مرد مسلمان زده و به خیال شوم خود می‌تواند با نفوذی‌های داخلی و عوامل خارجی اش با گرفتن حیا و غیرت از جامعه به اهداف شوم خود برسد و زهی خیال باطل چرا که جوان ایرانی غیرت را از حماسه حسینی آموخته و زن ایرانی حیا و عفت را از فاطمه زهرا (س) و زینب کبری (س) در سینه حبس دارد.

بدینوسیله از نیروی مقتدر و جان بر کف انتظامی کشور در اجرای طرح نور که طرحی برای پاکی و زلالی جامعه و زیست عفیفانه و در راستای تحکیم بنیان خانواده است و کرامت زن ایرانی مسلمان را به دنبال دارد و همچنین باعث شادی دل خانواده‌های شهیدانی می‌شود که در دفاع از ناموس ایرانی رفتند، تشکر می‌کنیم و استمرار آن را تا رسیدن به نقطه مطلوب خواستاریم، باشد که خداوند ما را جزو زمینه سازان ظهور حضرت صاحب الامر (عج) و رهرو راه شهیدان قرار دهد. ان شاءالله

باشگاه خبرنگاران جوان کرمان کرمان